Şüphesiz ki; İslam davetini taşıyan kimselerin, bu davetin başarıya ulaşabilmesi için hitap ta ve davette Kur’anın metodunu ve üslubunu takip etmesi gerekir. Bu hususları muhafaza etmek; şeriatı muhafaza etmek ve onu istenilen şekilde eda etmek demektir. Bunlar daveti taşıyan kimsenin ihmal edemeyeceği hususlardır.
Kur’an’ın ve İslam’ın hitap metodu ve üslubunu araştırmadan önce bunlara kayıtlı kalmanın güzelliği, dakik anlayışı, fikirlerin edası ve tebliğinin gerektirdiği duruma işaret etme gerekliliği vardır. Kur’an harflerinin manası, kelamın tertibi, anlatmak istediği durumdan daveti taşımak ve kalpleri fethetmek isteyen kimsenin veya bu dinin üstün gelmesi için çalışan herhangi İslamî bir kitlenin kendi namına dem vurması doğru değildir.
Kur’anın ve İslam’ın hitap metoduna gelince: Onun hitapta ve tartışmada özel bir metodu vardır. Bu istikrai (tüme varım) yoluyla naslardan tespit edilmiştir. Bu dinin yapısı da bunu gerektirmektedir. Bunlara göz atmakta yarar vardır.
Batıl fikirlere cevap vermek gerektirdiğinde Kur’an, bu fikirleri olduğu gibi, yani hasmın delilini ona cevap vermeden önce zikretmektedir. Kur’an’ın bunları zikretmesinin sebebi; daveti taşıyanların diğer insanlardaki bozuk fikirleri, fasit inançları çürütmeleri içindir. Bunların örnekleri Kur’an’da sayılamayacak kadar çoktur. Allahu Teala şöyle buyurmaktadır:
وقالوا أئذا كنا عظاما ورفاتا أئنا لمبعوثون خلقا جديدا “Onlar; ölüp toprak ve kemik olduktan sonra biz tekrar mı dirileceğiz dediler.” (İsra 49)
وقال الذين كفروا هل ندلكم على رجل ينبئكم إذا مزقتم كل ممزق إنكم لفي خلق جديد “Kafir olanlar (kendi aralarında) şöyle dediler: Çürüyüp paramparça olduğunuz vakit yeniden dirileceğinizi haber veren kişiyi gösterelim mi?. ” (Sebe 7)
Kur’an, İslam’a davet eden nasları, önce kâfirlerin sözlerine cevap verip, onların söylediklerini zikrederek çürütme yoluna gidiyor. Tartışmada da aynı metod üzerine seyrediyor. Davetini zikredip sonra ona cevap vermesi gerekirken başka bir yöntem takip etmektedir. Bu ise, İslam’a alternatif olarak sunulan fikirlerin kaim olduğu esasların dirayetini ve kendisinin çağın kültürüne muttali olmasının gerekliliğine açık bir delildir. Resuller gönderildikleri kavimlerin diliyle konuşuyor, kavminin fikirlerine cevap verdikten sonra, batıl fikirleri, vakıayı arz ederek doğru olanı açıklıyor ve böyle yapmalarıyla da İslam’ın vakıa hakkında konuşan ameli bir din olduğunun açık bir resmini çiziyorlardı. Bugünde daveti taşıyanların; dinin hayattan ayrılması, yani kapitalizmi, sosyalizmi, demokrasiyi, kavmiyetçiliği, vatancılığı ve kendilerine arz olunan ılımlılık fikirlerini, dinler arası diyalogu, aşırıcılık, mutedil olmak gibi fikirleri bilmesi, öğrenmesi gerekir. Açık ve dakik olmasını isteyen bir davet taşıyıcının öncekilerin ne söylediklerini değil de, şimdiki ideoloji sahiplerinin ve diğer fikir sahiplerinin ne söylediklerini zikretmesi gerekliliği vardır. Kendisini zamanın konuları ile meşgul edip kendinden önce yaşanmış konuları eşmemesi gerekir. Nebiler zamanlarının problemlerine, hadiselerine taarruz ediyorlardı. Şuayb Aleyhisselam kendi zamanında eksik ölçmeye, İbrahim putlara ibadete, Musa Aleyhisselam ve Harun Aleyhisselam Firavunun insanları kullaştırması ve sihrin yayılmasına, İsa Aleyhisselam maddecilik düşüncesinin aşırılığına, iman ruhunun güzelliğine dikkat çekmeleri bunun en güzel örnekleridir. Bunların yegane sorunu “La ilahe illallah”sorunuydu ve her nebi kelimeyi şahadete muhalif olanların bulundukları durumu göz önünde bulundurarak problemleri arz ediyordu. İşte bu metod, daveti taşıyan kimsenin olayları güzel bir şekilde anlayıp, diğer insanlarda bulunanı da nakletmede sadık olmasını talep eder. Bu şekilde insanlar ve Müslümanlar kendilerinde bulunanı tamamen anladıklarını ikrar edip İslam’ın arz ve doğruluğuna daha çok güvenmeye başlarlar.
Kur’an, diğer insanlara delillerini zikrettikten sonra onları aciz bırakacak açık ve net bir şekilde onlara cevap veriyordu.
Kur’an kendisinin yaptığı gibi davetçiden de karşı fikirleri yıkacak, iptal edecek, hilesini tamamen açığa çıkaracak uygun cevaplar vermesini istemektedir. Allahu Teala bu konuda insanların delillerini yalanlayarak şöyle buyurdu:
وضرب لنا مثلا ونسي خلقه قال من يحي العظام وهي رميم “O kendi yaratılışını unutarak bize bir misal getirdi. Dedi ki; bu çürümüş kemiklere kim can verecek.”(Yasin 78)
قالت رسلهم أفي الله شك فاطر “Peygamberleri dedi ki: Gökleri ve yeri yaratan Allah hakkında şüphe mi var?” (İbrahim 10)
Burada dikkat çeken husus; Kur’an’ın konuya göre cevap vermesidir. Şayet konu akli ise cevapta akli oluyordu.
Burada Allahu Teala’nın varlığından şek ve şüpheye düşen kimsenin şekki, Allahu Teala’nın varlığına yeterli akli kanaat etmemesinden kaynaklanmıştır. Cevap ta, bu şekki inkar eder şekilde (istinkari) gelmiştir. Çünkü her bir akıl ancak Allah’a yakın, kesin bir şekilde iman etmeye sahiptir ve de öyle yaratılmıştır. Bu inkarın veya ayıplamanın sebebi, aklın itimat ettiği musellemat ve bedihiyyatın kendisine gözün gördüğü her şeyin ancak Allahu Teala’nın yarattığı olduğunu ispat etme imkânını vermesidir. Birimiz uçağın veya telefonun yapıcısı olmadığını söyleye bilir mi? Bilakis bunu söyleyen kimsenin deli olduğu söylenir. O halde yeryüzü, gökyüzü ve ikisinin arasındakilerin yaratıcısı hakkında şüphe edilir mi? Şayet konu nakli ise, onda aklın rolü yoktur. Buna binaen cevap ta akla itimat etmemektedir. Ancak akılla sabit olan Kur’an’ın Allahu Teala’nın varlığını ispat etmesidir. Kur’anın getirdiğine iman Kur’an’ın kendisine iman kuvvetinde olur. Burada Allah Subhânehu Ve Teala’nın sözü gibi:
لمجموعون إلى ميقات يوم معلوم(50)ثم إنكم أيها الضالون المكذبون(51)لآكلون من شجر من زقوم(52)فمالئون منها البطون(53)فشاربون عليه من الحميم(54)فشاربون شرب الهيم(55)هذا نزلهم يوم الدين “Biz öldüğümüz, bir toprak ve kemik olduğumuz vakit mi? Hakikaten biz mi dirilecekmişiz? Evvelki atalarımızda mı? Diyorlardı. De ki; hiç şüphesiz hem evvelkiler hem sonrakiler belirli bir günün muayyen vaktinde mutlaka toplanacaklardır. Sonra siz ey sapkınlar yalancılar. Elbette bir ağaçtan, zakkumdan yiyeceksiniz ve ondan karınlarınızı dolduracaksınız üstüne de kaynar sudan içeceksiniz. Susamış develerin suya saldırışı gibi içeceksiniz. İşte ceza gününde onlara sunulacak ziyafet budur!” (Vakıa 50-56)
Bunların hepsi nakle kaim olmaktadır. Daha sonra Allah Subhânehu Ve Teala bu ayetleri akla kaim olan bir sözle bitirmektedir. Zira şöyle buyurmaktadır:
نحن خلقناكم فلولا تصدقون “Sizi biz yarattık. Tasdik etmeniz gerek mi?” (Vakıa 57)
Kur’an hasmın delillerine cevap verdikten ve onları çürüttükten sonra kendindekini arz ediyor. Bu metotta hedef, gayenin kuvveti olarak addedilmektedir. Çünkü Kur’an, hasmın taşıdığı fikirleri yıkıp, itimat ettiği her fikrin temizlenmesi tamamlandıktan sonra o kimsenin o fikrin uygun olan alternatifi ile donatılması gerektiğini göstermektedir. O kimsenin dayanmış olduğu baston kırılmış, sahibinin kırılan bastonla düşmemesi için kendisinin kuvvetli ve dosdoğru bir bastona ihtiyacı olduğu gösterilmiş ve kendine o bastonu vermiştir. Bu metod ulemanın dediği gibi; “temizlik, daha sonra sulamak veya dökmek ve sonrada doldurmaktır.” Yine bu yöntem; Allah’ı bulmaya, yalnızca Allah’a imana, onun dışındakileri de reddetmeye götürmektedir:
قل أروني الذين ألحقتم به شركاء كلا بل هو الله العزيز الحكيم “De ki: O'na (Allah'a) kattığınız ortaklarınızı bana gösterin. Hayır! Bilakis, yegâne galip ve her şeyi hikmetle idare eden ancak Allah'tır.” (Sebe 27)
Bu ayet değişik birçok Rab düşüncesini atmayı, yalnızca Kahhar olan Allah’a ulûhiyeti ispat etmeyi ifade eder. Bunun bir benzeri de Allahu Teala’nın şu sözüdür:
فمن يكفر بالطاغوت ويؤمن بالله فقد استمسك بالعروة الوثقى لا انفصام لها والله سميع عليم “Artık kim şeytanı inkar ederde Allah’a inanırsa, muhakkak sağlam kulpa tutunmuş demektir.” (Bakara 256)
Burada zikredilmesi gerekli olan şey ise; Müslüman’ın kalbinde tevhidin ancak, Allah düşüncesinden başka bütün düşüncelerden temizlenmesiyle istikrar bulacağıdır. Bu metod nefiste vahdaniyeti tahakkuk ettirip, ortaklaşmayı nehyetmekte ve ihlasa sebep olmaktadır.
Kur’anın getirdiği hitaptaki İslam’ın metodu, fikri münakaşada davetçinin vakıaya mutabık fikirlerle hareket etmesini gerekli kılmaktadır. Doğru olan fikir, vakıaya uygun olan fikirdir. Vakıa bir yaratıcının varlığına, kelimeyi şahadetine “La İlahe İllallah Muhammedur Resulullah”’a uygun düştüğüne şahit olmaktadır. Fakat Mesih’in (İsa’nın) Allah’ın oğlu olduğu sözü ise vakıaya uygun düşmemektedir. Belki de bu metodu ispat edecek en doğru şey Allahu Teala’nın şu sözüdür:
هذا خلق الله فأروني ماذا خلق الذين من دونه بل الظالمون في ضلال مبين “İşte bunlar Allah'ın yarattıklarıdır. Şimdi (ey kâfirler!) O'ndan başkasının ne yarattığını bana gösterin!.” (Lokman 11)
أم خلقوا من غير شيء أم هم الخالقون “Acaba onlar herhangi bir yaratıcı olmadan mı yaratıldılar? Yoksa kendileri mi yaratıcıdırlar?” (Tur 35)
İslam’ın Allah’a imana davet etmedeki metodu; fikri esasa kaim olması, araştırmanın yaratıcıya ulaşmak için yaratılmışlardan hareket edilmesi, bahsin Allah’ın vahdaniyetine, varlığına, kudretine ve ilmine delalet eden eserlerin görünen olmasını gerektirir.
Kur’an bu metoda göre seyreden yüzlerce ayet zikretmektedir. Onlardan bir kaçı şöyledir:
وفي أنفسكم أفلا تبصرون “Kendi nefislerinizde de öyle. Görmüyor musunuz?”(Zâriyât 21)
أأنتم أشد خلقا أم السماء بناها(27)رفع سمكها فسواها(28)وأغطش ليلها وأخرج ضحاها(29)والأرض بعد ذلك دحاها“Sizi yaratmak mı daha güç, yoksa gökyüzünü yaratmak mı, ki onu Allah bina etti, onu yükseltip düzene koydu. Gecesini kararttı, gündüzünü ağarttı. Ondan sonra da yerküreyi döşedi.” (Nâziât 27,28,29,30)
Kur’an, akılların idrakinden aciz kaldığı Allah’ın zatı üzerinde odaklanılmasını ise men etmektir. Bu açıdan yaklaşıldığında kelam ilminin iman etmede metod olarak kullanılması doğru değildir. Bilakis iman etmede yalnızca Kur’an’ın metodu kullanılması gerekmektedir. Allahu Teala şöyle buyuruyor:
ليس كمثله شيء “Onun bezeri yoktur.” (Şûrâ 11)
لا تدركه الأبصار “Gözler onu idrak etmez.” (En-am 103)
İslam’ın Şer’i davetteki metodu ise; Bu davetçinin Müslüman’la münakaşa edip, onu Şer’i hükmü anlama metoduna davet etmesi ve kâfir ile münakaşa etmektedir şeklinde ortaya çıkar.
a- Şayet kâfir ile münakaşa ediyorsa; o zaman davetçinin Şer’i hükmün sıhhatini ispat etmek veya ondan başkasının sıhhatli olmadığını göstermek için akli münakaşaya girmesi caiz değildir. Çünkü Şer’i hükümde aklın hüküm verme salahiyeti yoktur.
Bu ancak vaaz edene olan güvene veya Şer’i hükmün fışkırdığı fikri esasa göre alınır. Şer’i hüküm fikri esastan fışkırmakta, ondan bir fer-i ve ya onun cinsinden olmakta ve akidesine tâbi olmaktadır.
Binaenaleyh, kâfirlerle füruda münakaşa etmek, ancak kendisinde o füru’nun fışkırdığı fikri esasa dokunulduktan, yani onun üzerinde tartışıldıktan sonra caizdir.
Bazı televizyon programlarında Müslümanlarla, gayri müslimler arasında nizamın sıhhatinde veya sıhhatli olmamasında meydana gelen tartışma, İslam’ın Şer’i hükmü ispat etmedeki metoduna aykırı düşmektedir. Biraz dakik düşünen kimse bunun herhangi bir ideolojinin metoduna da aykırı düştüğünü görür. Mesela; dinin hayattan ayrılma esasına kaim olan kapitalizm ideolojisi, yönetim nizamı ve çözümlerinin kendi esasının cinsinden, ondan fışkırmış olduğunu ve onun neticelerinden olduğunu yakinen idrak eder. Bunun için, davetçinin gayri müslimlerle Şer’i hükümleri tartışma anında ilk önce onu Allah’a imana davet etmesini göz önünde bulundurması lazımdır. Sonrada yaratıcının hayattaki işlerini düzenlediğini ve onlarda tasarruf sahibi olduğuna dair onu ikna etmesi gerekir.
b- Müslüman’ın Müslümanlarla tartışması ise; fikri esas yani Allah’a, Meleklere, Kitaplara, Resuller ve Ahiret gününe iman üzerinde merkezleştirilmez. Çünkü fikri esas tektir. Zira onlar, Allah’ın kanun koyucu olduğu üzerinde hem fikirdirler. Ancak orada gerekli olan nokta Şer’i hükmün anlaşılmasına yarayan kaideler ve üzerinde ihtilafın bulunduğu asıllar üzerinde olması gerekir. Zira Şer’i hükmü ispat veya alma, Şer’i delilin kuvvetine kaimdir.
Akla, maslahata, şartlara, zamana ve mekana mahal yoktur. Buna binaen şayet usuller Şer’i değilse bunlar vasıtası ile ulaşılanlarda Şer’i hüküm olarak itibar edilmezler ve bu bütün usulüyle birlikte reddedilmiştir. Eğer tartışılan usul Şer’i ise o zaman nikaş, istinbat metodu üzerinde yoğunlaşır. Buda Şer’i hükmün sıhhat şartları olarak kabul edilen sahih bir içtihad olarak tabir edilir. Davetçi, Müslümanlar sahih metotla istinbat edilmiş olan bir Şer’i hükümle muhalefet ettikleri zaman davetçiye düşen, onların görüşlerine ihtiram göstermesi değil, onun görüşünün şüpheli delili bulunduğu müddetçe kendisinin kanaat getirmiş olduğu hükmün delil yönünden daha kuvvetli, anlayış açısında daha dakik olduğu yönünde ispat edip, onunla münakaşa yapması davetçinin üzerine düşen bir görevdir.
Aynı şekilde İslam’da içtihad metodu tabiatı gereği tektir. Müslüman’ın ona muhalefet etmesi caiz değildir. Bu metod Şer’i hükmün üzerine indirilmesi gerekli olan vakıayı ve çözümü istenilen problemi anlamaya, sonra bu vaka ile ilgili Şer’i delilleri bulmak üzere kaimdir.
Şer’i delilleri hazır ettikten sonra sorun Şer’i hükmün anlaşılmasında itimat edilen istidlal metodunu açıklamaktır. Burada istinbat ameliyesi için lazım olan bazı Şer’i ilimleri, nesih-mensuh, aam-hass, mutlak-mukayyet, emrin delaleti, mefhum, mantık ve vaazi ile ilgili Şer’i hükümleri istinbat etmesi gereklidir. Bu duruma ilk müçtehitlerin ve bunlardan sonra gelen kimselerin fıkıh ve usul kitaplarında rastlamaktayız.
Yine Şer’i hükmün taşınması, davet eden ve edilen açısından önem mesafesinde olması, faaliyete itmesi, sabır göstermesi için onun imanla bağlanması İslam’ın davetteki metodundandır. Şer’i hükümlerin açık olarak imanla bağlanmasını birçok ayetlerde görmekteyiz:
ياأيها الذين آمنوا اصبروا وصابروا ورابطوا واتقوا الله لعلكم تفلحون “Ey iman edenler, sabredin ve sabır yarışında düşmanlarınızı geçin! Rabıtalı bulunun, hem Allah’tan korkun ki felah bulasınız.” (Al-i imran 200)
لا يتخذ المؤمنون الكافرين أولياء من دون المؤمنين ومن يفعل ذلك فليس من الله في شيء “Müminler, müminleri bırakıp da kafirleri dost edinmesin. Kim bunu yaparsa, artık onun Allah nezdinde hiçbir değeri yoktur.” (Al-i imran 28)
Ayet burada, Allahu Teala’ya imanın Şer’i hükmün esası olduğuna delalet ediyor.
İslam’ın nikaşta ve hitaptaki metodu davetçinin insanın yaratıldığı, şeriatın indirildiği, Resullerin gönderildiğini idrak etmesini gerekli kılar. Gayenin gerçekleşmesinde de hırs göstermelidir. Her şeyin gayenin ekseninde dönmesi gerekir. Bu gayede ubudiyeti yalnızca Allah’a gerçekleştirmekle tecelli eder.
واعبد ربك حتى يأتيك اليقين Sana yakîn (ölüm) gelinceye kadar rabbine ibadet et.(Hicr 99)
وما خلقت الجن والإنس إلا ليعبدوني “Ben insanları ve cinleri bana ibadet etsinler diye yarattım.” (Zariyat 56)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder